Co sprawia, że książka, która powstała w połowie XX wieku cieszy się taką popularnością aż do dzisiaj? „Paragraf 22”, choć napisany w 1961 roku, do dzisiaj uznawany jest za jedną z najważniejszych amerykańskich powieści. Poruszone w niej kwestie są wciąż aktualne (niestety!), a cięty dowcip, mimo upływu lat, nie zestarzał się. Jeśli jeszcze do tego dorzucimy serial stworzony na jej podstawie, w którym grają George Clooney oraz Hugh Laurie, to już wiemy, dlaczego jest to książka ponadczasowa.

Jeśli ktoś chwyta się za tematy trudne, ma dwa wyjścia – albo poruszyć w czytelnikach najgłębsze, najwrażliwsze nuty i wywołać lawinę emocji, albo temat… wykpić. Na tę drugą opcję zdecydował się Joseph Heller. Pisząc „Paragraf 22” nie skupiał się na tragiczności wojny tylko postanowił ją wyśmiać, pokazać jej bezsens. Szydzi z wojskowej biurokracji, z armii jako instytucji, ale też z wszelkich absurdów nękających społeczeństwo.

Pilot Yossarian przekonany jest, że wszyscy czają się na jego życie i życzą mu śmierci. Jednak myli się ten, kto uważa, że to w oficjalnym wrogu, Niemcach, szuka źródła zagrożenia. Przecież Niemcy już nikogo nie obchodzą, a wojnę i tak już przegrali (akcja powieści dzieje się w roku 1944 we Włoszech). Spisku doszukuje się wśród swoich dowódców. Jest przekonany, że zmuszają go do udziału w zbyt wielu lotach i w ten sposób chcą się go pozbyć. Widzi więc tylko jedno wyjście – udaje niezrównoważonego. Jak się okazuje, trafił swój na swego. Jego jednostka to bowiem istny dom wariatów. Porucznik Scheisskopf zakochany jest w paradach i defiladach. Niestety dowodzi pilotami, a piloci kiepsko maszerują. Generał Dreedle i Peckem traktują wojnę jako wzajemną rywalizację. Major… de Coverley uchodzi za tak nadętego, że nikt nie zna jego imienia… nawet narrator. 😉 Co więcej lubuje się w „rzucaniu podkowami, porywaniu włoskich kucharzy oraz wynajmowaniu apartamentowców dla oficerów i szeregowych na okres urlopów, i we wszystkich tych trzech dziedzinach major… de Coverley był niezrównany.” Do tego dochodzi major Major Major, przyjmujący podwładnych tylko wtedy, gdy go nie ma oraz porucznik Milo Minderbinder, który atakuje własne pozycje. Zastanawiasz się, jak tacy ludzie mogą dowodzić armią? Oficjalnie nie ma w niej miejsca dla wariatów. Jest jednak mały kruczek – paragraf 22 regulaminu…

„Paragraf 22” to powieść uniwersalna, aktualna aż do teraz. Przecież czarny humor i cięty dowcip nigdy się nie starzeją. Wnikliwa obserwacja społeczeństwa i panujących w nim absurdów okazuje się tak trafna, że można ją zastosować do współczesnych czasów. Niech potwierdzeniem tego będzie fakt, że miniserial produkcji HBO, który powstał w maju 2019 roku na podstawie powieści, cieszy się niesłabnącą popularnością. Być może przyczyną są występujący w nich znakomici George Clooney oraz Hugh Laurie. Jednak nawet najlepsi aktorzy nie byliby w stanie wybronić słabej fabuły. Dobra historia bowiem broni się sama.

Wymienioną książkę kupisz w Inmedio, Relay, Discover Poland, The Warsaw Store i Virgin. Polecamy!

Joseph Heller „Paragraf 22”. Przeł. Lech Jęczmyk. Wydawnictwo Albatros. Warszawa 2019