WIĘCEJ NIŻ MAGIA, CZYLI ZA CO KOCHAMY OLGĘ TOKARCZUK

18.10.2019

Olga Tokarczuk, pisarka, jakiej w Polsce dawno (a może nawet nigdy) nie było. Laureatka Nagrody Nobla za rok 2018, laureatka The Man Booker International Prize 2018 oraz dwukrotna laureatka Nagrody Literackiej „Nike”. Jej twórczość jest tłumaczona na ponad 20 języków z całego świata. W Polsce zna ją każdy, na świecie prawie każdy. Za co kochamy ją najbardziej?

Po pierwsze magia

Olga Tokarczuk to pisarka z wyobraźnią nieograniczoną. To właśnie „za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia” dostała Nagrodę Nobla. Skąd u niej taka fantazja i zamiłowanie do świata nierealnego? Jak mówi sama pisarka, „pisanie powieści jest dla mnie przeniesionym w dojrzałość opowiadaniem sobie samemu bajek. Tak jak to robią dzieci, zanim zasną.“ W opowieściach, które snuje, często zaciera się granica między jawą a snem, zderzone zostają światy realne i mityczne. Światy te przenikają się na wielu płaszczyznach, nie walczą ze sobą a współistnieją. Trudno ocenić, co wydarzyło się naprawdę, a co pozostaje w sferze wyobraźni. Jednak rozpatrywanie tego nie ma sensu. Olgę Tokarczuk bowiem właśnie ta cienka granica interesuje najbardziej. To, co dzieje się pomiędzy, wynika z oddziaływania obydwu sił – realnej i wyobrażonej. Dzięki realizmowi magicznemu przedstawia ideę, w której świat istnieje tylko dzięki połączeniu tych dwóch sił właśnie. Bez względu na to, czy sięgniesz po „Ostatnie historie”, „Prawiek i inne czasy”, czy „Dom dzienny, dom nocny”, wszędzie tam zetkniesz się ze współistnieniem światów wyobrażonego i doświadczalnego.

Co drzemie w człowieku

Choć elementy magiczne są niezwykle ważne u Tokarczuk, to jednak nie definiują całej jej twórczości. Wnikliwość psychologiczna, z jaką opisuje swoich bohaterów, również zasługuje na uznanie. To pełne symboliki podróże w głąb ludzkiej psychiki. Czytając jej powieści poznajemy doskonale motywacje bohaterów, ich historie, codzienność, wartości, jakie wyznają. I choć nie zawsze wybory, jakich dokonują, są nam bliskie, to jednak rozumiemy je. Bo Olga Tokarczuk z przywiązaniem do szczegółów, pełną subtelnością portretuje bohaterów, jednak nie ocenia ich. Pokazuje, że obcy czy inaczej myślący człowiek zasługuje na taki sam szacunek, jak pozostali. Dostrzega ogromną wartość w wyjątkowości, stąd jej bohaterzy nie są szablonowi ani stereotypowi. W dobie uproszczeń, uogólnień, wprowadzania podziałów na „naszych” i „obcych”, takie podejście jest na wagę złota.

Miejsca bliskie i dalekie

Jeśli chcesz zanurzyć się w magiczną czasoprzestrzeń, nie dającą się zdefiniować ani opisać ogarnąć zdrowym rozsądkiem, wejdź do świata Olgi Tokarczuk. Przestrzeń i czas bowiem w jej powieściach mają swój osobny, niezwykle ważny status. To, gdzie i w jakich czasach toczą się losy bohaterów, ma ogromne znaczenie. Co jednak najciekawsze, nie zawsze przestrzeń postrzegana jest przez autorkę w ten sam sposób. W „Prawiek i inne czasy” oraz „Dom dzienny, dom nocny” miejsce jest pewnym zakotwiczeniem, elementem łączącym ze sobą historie ludzi, którzy tam zamieszkują. Ich losy układają się w uniwersalną opowieść o czasie i przemijaniu. Jednak w „Biegunach” autorka odeszła całkowicie od koncepcji miejsca, jako stałego, kojarzącego się z bezpieczeństwem, obszaru. W tej powieści to ruch, przemieszczanie się staje się sensem życia. Los ludzki jawi się jako nieustanna podróż – zarówno w przestrzeni, jak i metaforyczna, w głąb własnego ciała, wyobraźni. Również czas staje się płynny, nieuchwytny. Ważne jest to, żeby być mobilnym, nie pogrążać się w konwenansach i schematach. Dom nie jest stałym, zlokalizowanym w jakiejś konkretnej przestrzeni miejscem. Jest „nieskończony, bez adresu, bez szans na uwiecznienie w architektonicznych planach”.

 

Powieść bez granic

Jak to możliwe, że autorka z Polski, specyficznego miejsca ze specyficznymi problemami, zyskała międzynarodową sławę? Czy te metafizyczne opisy, w których język gra ogromną rolę, można w ogóle przetłumaczyć? Otóż tak. To wszystko jest możliwe dzięki uniwersalnemu charakterowi książek Olgi Tokarczuk. Nie ma znaczenia, w jakich czasach, ani w jakim miejscu toczy się fabuła, czy jest to realny świat czy wymyślony – historie przez nią opowiedziane niosą treści, z którymi utożsamić może się każdy. Powieści Tokarczuk nie mają granic, jak mówi sama pisarka, dzieją się na całym świecie. „To, czego się nauczyłam od momentu, kiedy moje książki zaczęły być tłumaczone, to to, że odbiór literatury jest wszędzie naprawdę bardzo podobny, jeśli nie taki sam. Oczywiście zdarzają się może jakieś drobne nieporozumienia, niedorozumienia, ale tak naprawdę to, czego literatura dotyka, to głębokie, podstawowe poziomy naszej psychiki. A ta psychika wszędzie jest taka sama — bez względu na to, jakim językiem mówimy, w jakim klimacie żyjemy. To jest ta niesamowitość, ten cud literatury. Literatura pokazuje nam, że jesteśmy dużo bardziej do siebie podobni, niż nam się wydaje.”

Tokarczuk zaangażowana, czyli komu daje głos

Olga Tokarczuk ma wyraziste poglądy i nigdy nie wahała się ich użyć. Wielokrotnie stawała do walki o prawa kobiet czy w ochronie przyrody. W świecie, w którym konsumpcjonizm osiągnął swoje apogeum, a jednorazowość i powierzchowność wkrótce uczyni nas jednostkami aspołecznymi, twórczość Tokarczuk jest przeciwległym biegunem. Daje nadzieję, że jesteśmy dość rozumni i wrażliwi, aby dostrzec drugiego człowieka. Pisarka oddaje głos tym, którzy głosu do tej pory nie mieli – wyśmiewanym, słabszym, pominiętym. W jej tekstach można dostrzec ogromny szacunek wobec przyrody, praw natury, solidarność z każdą istotą, nie tylko ludzką. W powieści „Prowadź swój pług przez kości umarłych” to natura i przyroda odgrywają kluczową rolę, i to w jej obronie i z miłości do niej bohaterka zdecydowała się na działania radykalne.

Pisarka pokazuje także, jaka siła drzemie w kobietach. Jej dojrzały feminizm, z którego bije empatia, zrozumienie oraz wrażliwość, utożsamiany jest przez jej bohaterki. To kobiety w powieściach Tokarczuk stają się bastionem człowieczeństwa. Choć w jej książkach nie ma transparentów, barykad, głośnych i kontrowersyjnych haseł, to poprzez język pełen szacunku i uważności, przekazuje ideę solidarności z drugą istotą, z naturą.

Powiedzieć o Oldze Tokarczuk, że jest pisarką wyjątkową, to tak, jakby nic nie powiedzieć. Można wzdychać nad jej wnikliwym opisem postaci, zachwycać się symboliką i metaforą, rozpływać czytając trafną analizę naszych czasów. Jednak najlepsze, co można zrobić, aby poznać i docenić jej unikalny styl, to po prostu sięgnąć po jej książkę.

Tekst dla Czytam Wszędzie przygotowała Karolina Bury.

 

Wybrane książki Olgi Tokarczuk do dostania w Inmedio, Relay, Discover Poland, The Warsaw Store i Virgin. Polecamy!

 

Autor

Czytam wszędzie
Czytam wszędzie
Czytam wszędzie, czyli redakcja pasjonatów, którzy czytają książki zawsze i wszędzie, a potem dzielą się wrażeniami na blogu. Uwielbiają listy, zestawienia i rankingi…
Artykuły autora