MAKARON Z TIRAMISEM – ROZMOWA Z JOANNĄ MIKĄ

10.03.2016

Dobra książka to suma talentu autora i pracy wykonanej przez redaktora. To wielka niesprawiedliwość, że tak często zapominamy o redaktorach! Z wielką przyjemnością prezentuję Wam krótką rozmowę z Joanną Miką – znakomitą redaktorką, która oszlifowała już co najmniej dwieście opublikowanych książek.

PR: Jak to się stało, że zostałaś redaktorką? W którym momencie powiedziałaś sobie „to jest to!”?

JM: Jedenaście czy dwanaście lat temu, kiedy byłam małą, smutną studentką polonistyki, przyszedł do mnie Łukasz Orbitowski i powiedział, że „jest fucha”. Fuchą miało być redagowanie fantastyki dla Wydawnictwa Dolnośląskiego. Od tego się zaczęło. Potem pojawiły się inne zlecenia (jedne znalazłam sama, inne znalazły mnie), później przez kilka lat pracowałam w jednym z krakowskich wydawnictw. Mniej więcej pięć lat temu zdałam sobie sprawę, że redagowanie sprawia mi większą frajdę niż inne rzeczy, którymi się zajmowałam. Zarejestrowałam działalność i się kręci.

Jesteś w stanie oszacować, ile książek dotychczas zredagowałaś?

Od kilku lat poświęcam czas wyłącznie na dłubanie w książkach i robię jakieś trzydzieści tytułów rocznie. Wcześniej, kiedy pracowałam na etacie, było ich mniej. Myślę, że uzbierałoby się jakieś dwieście, może dwieście pięćdziesiąt.

Co najbardziej lubisz w tej pracy? A co najmniej?

Lubię współpracę z autorami i samych autorów – ludzie, którzy piszą, zawsze są w taki czy inny sposób interesujący. Lubię szlifowanie tekstu. Cenię sobie także możliwość pracy w domu. Nie przepadam chyba tylko za jednym: za „skaszanionymi” tłumaczeniami.

Szczerze i otwarcie – zdarzało Ci się poczuć, że dzięki Twojej pracy sterta literackiego kompostu zamieniła się w rzecz zdatną do czytania?

Owszem, choć częściej wygląda to tak, że odsyłam tekst w poczuciu, że jedyne, co udało mi się zrobić, to zmajstrować ładny kompostownik, a zawartość uklepać. Nie wynika to z braku starań – po prostu z „Kryształów czasu” nie zrobisz „Czarodziejskiej góry”, prawda? Czasem, jak wiemy, potrzebny jest nie redaktor, a ghostwriter. Ale potem okazuje się, że tytuł zbiera pozytywne recenzje, ludzie mówią, że im się podoba i że dobrze napisane. Znaczy: moje machanie widłami na coś się przydało.

Redakcja książki często wymaga kontaktu z autorem. To prawda, że większość pisarzy jest bardzo niechętna redaktorskim zmianom w tekście?

A skąd. Nie zdarzyło mi się, by autor radykalnie zbiesił się na poprawki. Bywa oczywiście, że obstaje przy własnej wersji jakiegoś sformułowania albo upiera się, by w danym fragmencie nie wprowadzać zmian fabularnych, ale najczęściej akceptuje moje propozycje. Tak zresztą traktuję swoją pracę: jako proponowanie alternatywnej wersji, w moim poczuciu korzystniejszej dla tekstu, nie jako arbitralne narzucanie jedynego słusznego zapisu czy poprowadzenia fabuły. I jeśli tylko zmiana nie wynika z zasad poprawności językowej (bo wtedy nie ma przebacz), nie kładę się Rejtanem. Czasami otrzymuję w książce podziękowania. To jest szalenie miłe i trochę mnie zawstydza.

Od wielu lat redagujesz utwory Łukasza Orbitowskiego, tegorocznego laureata Paszportów Polityki. Dużo było kreślenia? Podziel się jakąś anegdotką!

Trudno powiedzieć, ile tego kreślenia było w „Innej duszy” – moim zdaniem niewiele, Łukasz twierdzi, że sporo. Wyleciało jakieś sześćdziesiąt tysięcy znaków, to i owo Łukasz na moją prośbę dopisał. Ciekawym doświadczeniem okazała się praca nad nowym wydaniem „Wigilijnych psów” – książką, przy której ponad dziesięć lat temu Orbitowski uczył się pisać, a ja redagować. Było trochę łapania się za głowę i wiele radości. Co do ciekawostek, które nadają się, by się nimi dzielić: otóż Łukasz, który znakomicie zna się na wielu rzeczach, nie zna się na kuchni. W związku z tym, kiedy jego bohaterowie gotują, dokonują rozlicznych kulinarnych transgresji: doprawiają łososia salami albo wyczarowują gar zupy cebulowej z trzech szalotek i kostki masła, by na talerzach zupa magicznie zamieniła się w kluski. Moim ukochanym „babolem” kulinarnym Łukasza jest znaleziony w „Świętym Wrocławiu” – uwaga – „makaron z tiramisem”. Z tego, co pamiętam, potrawa miała porażać wykwintnością.

Obcujesz na co dzień z tekstami różnych autorów. Nie zdarzało Ci się pomyśleć: „Kurczę, potrafiłabym pisać lepiej”? Nie ciągnie Cię do pisania własnych utworów?

Zdarzało mi się pomyśleć, że jeden konkretny fragment czy dialog potrafiłabym napisać lepiej. I wtedy najczęściej pisałam. Jeśli autor aprobował, zostawało. Natomiast tym, co mnie przerasta, jest wymyślanie fabuł, konstruowanie postaci – to umiejętność, którą podziwiam i której odrobinę zazdroszczę nawet twórcom, jak to ładnie ująłeś, literackiego kompostu. Często podpowiadam autorowi, jak dany wątek rozbudować, zmienić, podkręcić – albo, za jego zgodą, robię to razem z nim i w efekcie staje się on trochę „mój”. Bazuję jednak na gotowym pomyśle, a to właśnie pomysł jest tu kluczowy. Może kiedyś poczuję potrzebę napisania powieści, ale wydaje mi się to mało prawdopodobne: najlepiej czuję się właśnie w roli akuszerki. I choć sporadycznie pisuję króciutkie formy prozatorskie albo wiersze, uważam, że świat nie jest bez ich znajomości szczególnie uboższy.

Co czytasz niezawodowo, dla przyjemności? Co poleciłabyś innym?

Ostatnio tak się składa, że ciekawsze okazują się książki, które dostaję na warsztat, niż te, które wybieram sobie „do poduszki”. Tak było z przejmującymi „Osobliwymi i cudownymi przypadkami Avy Lavender” Leslye Walton, najnowszą książką Kuby Małeckiego czy rewelacyjnym „Świętem Trąbek” Marty Masady, które ukaże się w kwietniu. Z „lektur dla przyjemności” aktualnie na tapecie jest u mnie „Marsjanin” Andy’ego Weira. Rzeczą, która niedawno zrobiła na mnie potężne wrażenie, było „Z zimną krwią” – wstyd się przyznać, ale do tej pory nie znałam. Znałam za to „Śniadanie u Tiffany’ego” – parę tygodni temu przeczytałam je po raz trzeci czy czwarty. Jednym słowem: Truman Capote – polecam, Joanna Mika.

I na koniec – jak wygląda to Twoje czytanie? Potrzebujesz do tego określonych warunków… czy czytasz wszędzie?

Przede wszystkim muszę czuć krwiożerczy oddech deadline’u, wtedy jestem tytanem efektywności. Tak naprawdę potrafię pracować wszędzie: w knajpie, w busie, w indyjskim pociągu, na plaży, na dworcu, w samochodzie i u fryzjera – tyle że bardzo nie lubię. Żeby dobrze mi się pracowało, potrzebuję własnego kącika, ciszy, wielkiego monitora, kota, który siedzi na kolanach zamiast na klawiaturze i kawy. Mnóstwa kawy!

Autor

Piotr Rogoża
Piotr Rogoża
Rocznik 1987. Prawie ukończył kulturoznawstwo. Autor trzech książek i szeregu opowiadań, scenarzysta gier komputerowych, tłumacz angielskiego, copywriter. Członek „Writers Guild of America.
Artykuły autora